Trong quá trình hồi phục sức khỏe của các bệnh nhân mắc bệnh phổi mãn tính, vật lý trị liệu đóng một vai trò quan trọng. Các chương trình vận động được thiết kế để phục hồi sức khỏe hô hấp thường bao gồm hai khía cạnh chính: tăng cường sức bền và cải thiện sức mạnh cơ bắp.

Vận động trị liệu là gì?

Vận động trị liệu là một phương pháp kế hoạch và có hệ thống để cải thiện sức khỏe, phòng ngừa bệnh, chữa trị bệnh, và phục hồi chức năng của cơ thể thông qua việc thực hiện các mẫu vận động, tư thế, hoặc hoạt động thể lực. Đây là một thành phần quan trọng của phương pháp phục hồi hiện đại và có thể được thực hiện tại các phòng khám y tế hoặc tại nhà, có thể kèm theo sự hỗ trợ hoặc tự thực hiện dựa trên các bài tập cụ thể.

Vận động trị liệu hô hấp là một phần của vận động trị liệu hỗ trợ sự phục hồi của hệ thống hô hấp. Nó bao gồm các biện pháp vật lý như dẫn lưu tư thế, vỗ rung lồng ngực, tập thở, vận động hô hấp, tập ho (kích thích ho hoặc ho có sự trợ giúp). Mục tiêu chính của các phương pháp này trong việc phục hồi bệnh hô hấp bao gồm:

• Giúp làm thoát đờm và tạo điều kiện thuận lợi cho ho hoặc sự thoát khạc đờm từ phổi và phế quản ra ngoài.
• Làm thông thoáng các đường hô hấp, giúp cải thiện lưu lượng không khí vào và ra khỏi phổi.
• Tăng cường sức mạnh của cơ hô hấp để hỗ trợ quá trình hô hấp.
• Thúc đẩy sự giãn nở của phổi để cải thiện khả năng hấp thụ oxy và thải đi CO2.
• Phục hồi chức năng hô hấp tổng thể.

Vận động trị liệu hô hấp được chỉ định cho những tình huống sau đây:

• Bệnh nhân mắc các bệnh về hô hấp như hen suyễn, viêm tiểu phế quản, viêm phế quản, viêm phổi, viêm đường hô hấp trên, khi gặp tình trạng ứ đọng đờm và không thể tự ho khạc.
• Trong các đợt cấp tính của các bệnh hô hấp nêu trên.
• Bệnh nhân trải qua tràn dịch màng phổi và đã được dẫn lưu, nhưng gặp phải các biến chứng sau tràn dịch.
• Các trường hợp áp xe phổi (giai đoạn mủ thoát ra ngoài) và xẹp phổi.
• Để cải thiện thông khí cho những bệnh nhân bị tắc nghẽn đờm trong đường hô hấp và phải nằm một chỗ trong thời gian dài, ví dụ như trường hợp bại liệt, tai biến, v.v.
• Bệnh nhân cần chuẩn bị trước hoặc sau khi phẫu thuật liên quan đến thay đổi thể tích phổi, chẳng hạn như phẫu thuật lồng ngực hoặc cột sống.

Vận động trị liệu phục hồi bệnh hô hấp bị không đề xuất trong những trường hợp sau đây:

• Bệnh nhân có các dấu hiệu của suy hô hấp cấp tính, chẳng hạn như thở co kéo, thở rên, da tái, và niêm mạc nhợt nhạt.
• Bệnh nhân mắc các bệnh lý truyền nhiễm, xuất huyết, cao áp phổi, hoặc tứ chứng Fallot (chưa phẫu thuật).
• Các chỉ số đo như SpO2 < 91%, tiểu cầu < 80.000, và Hb < 10g/dL không đạt yêu cầu.

Kỹ thuật vật lý trị liệu phục hồi bệnh hô hấp

Mục tiêu của vật lý trị liệu là khôi phục chức năng hô hấp. Phương pháp thực hiện sẽ được điều chỉnh phù hợp với tình trạng và loại bệnh của từng bệnh nhân, tùy thuộc vào từng tình huống cụ thể.

• Trong một số trường hợp, nếu sau liệu pháp vật lý trị liệu mà bệnh nhân vẫn không thể tự ho để loại bỏ đờm khỏi phổi, thì có thể tiến hành hút đờm.
• Đối với những bệnh nhân có chỉ số khí dung yếu, cần thực hiện phiên vận động trị liệu khoảng 15 – 20 phút trước khi bắt đầu liệu pháp vật lý trị liệu.

Có các kỹ thuật sau đây trong vật lý trị liệu hô hấp:

1. Dẫn lưu tư thế

Kỹ thuật này đặt bệnh nhân ở các tư thế để di chuyển đờm ứ đọng trong phổi ra các phế quản từ nhỏ đến lớn và sau đó đờm sẽ bị loại bỏ dưới tác động của trọng lực. Dẫn lưu tư thế được thực hiện để phục hồi hô hấp, và tùy thuộc vào vùng phổi tổn thương, kỹ thuật viên sẽ hướng dẫn đặt bệnh nhân ở các tư thế khác nhau.

2. Vỗ rung lồng ngực

Kỹ thuật này sử dụng tay để tác động cơ học lên lồng ngực của bệnh nhân, giúp làm long đờm và kích thích ho để đờm trong phổi được đẩy ra bên ngoài. Vỗ rung là một biện pháp hỗ trợ điều trị cho các vấn đề hô hấp. Cần lưu ý rằng việc vỗ rung cần phải nhẹ nhàng, đều đặn, và không gây đau hoặc tổn thương cho các phần khác của cơ thể.

3. Tập hít thở

Bệnh nhân được hướng dẫn thực hiện các kỹ thuật hít thở đa dạng như thở ra chậm và kéo dài, hít vào chậm sử dụng dụng cụ, hít thở chủ động hoặc thụ động, thở gắng sức, thở có đề kháng, thở ngực chủ động, thở bằng bụng (thở cơ hoành), và dẫn lưu tự sinh.

4. Vận động trị liệu hô hấp

Biện pháp này nhằm tăng cường sức khỏe và thể chất của bệnh nhân, bao gồm hai khía cạnh quan trọng: vận động tăng sức bền và vận động tăng sức cơ.

• Vận động tăng sức bền: Bao gồm các hoạt động như đi bộ, đạp xe, bơi lội, và nhiều hoạt động khác. Tần suất thực hiện có thể là liên tục hoặc ngắt quãng (đặc biệt áp dụng cho những bệnh nhân mắc bệnh phổi tắc nghẽn nặng).
• Vận động tăng sức cơ: Bao gồm các hoạt động như nâng tạ và giữ thăng bằng. Các bài tập này không ảnh hưởng đến chức năng hô hấp nhưng giúp cải thiện khả năng sử dụng sức cơ, đặc biệt là trong việc đẩy đờm và thông khí.
• Vận động trị liệu hô hấp thường được chỉ định cho bệnh nhân mắc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính hoặc các vấn đề phổi mãn tính khác (trong giai đoạn ổn định).

Lưu ý khi thực hiện vận động trị liệu hô hấp

Trong quá trình thực hiện vật lý trị liệu để phục hồi các bệnh lý hô hấp, cần chú ý đến các tai biến có thể xảy ra và cách xử trí:

• Quan sát và theo dõi: Trong suốt quá trình tập luyện, quan sát và theo dõi bệnh nhân là rất quan trọng để phát hiện kịp thời bất thường nếu có xảy ra. Nếu bệnh nhân ngưng thở hoặc có dấu hiệu suy hô hấp, ngay lập tức cần gọi bác sĩ hoặc cung cấp oxy và mặt nạ để hỗ trợ hô hấp.
• Động tác nhẹ nhàng: Khi thực hiện các kỹ thuật như vỗ rung, cần phải thực hiện chúng một cách nhẹ nhàng. Tránh tác động vào các vùng nhạy cảm như xương sườn, dạ dày, và cột sống.
• Đa dạng bài tập và điều chỉnh thời gian tập luyện: Đối với các bài tập vận động trị liệu hô hấp, cần thực hiện đa dạng các bài tập để tạo sự kích thích và sự đa dạng trong quá trình phục hồi. Thời gian tập luyện nên được điều chỉnh sao cho khoảng 30 phút mỗi buổi, kết hợp với các khoảng thời gian nghỉ ngơi xen kẽ. Điều này giúp duy trì tập luyện hiệu quả và bền vững. Cần kết hợp với việc sử dụng thuốc giãn phế quản và oxy để điều chỉnh cường độ vận động theo mong muốn.

Vật lý trị liệu trong việc phục hồi bệnh hô hấp bao gồm nhiều kỹ thuật như dẫn lưu tư thế, vỗ rung, vận động, tập hít thở, và tập ho. Chúng được thực hiện để giúp loại bỏ đờm, kích thích ho, làm thông thoáng đường hô hấp, và từ đó cải thiện và khôi phục chức năng hô hấp cho bệnh nhân.